Seyda Władysław Kazimierz (1863–1939), adwokat, działacz Narodowej Demokracji, poseł do parlamentu niemieckiego, poseł do Sejmu Ustawodawczego RP, minister byłej Dzielnicy Pruskiej, pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Ur. 22 IV w Łobżenicy, w pow. wyrzyskim, był synem Marcina i Marianny z Kałdykiewiczów, młodszym bratem Antoniego (zob.).

S. uczęszczał do gimnazjum w Wałczu i tu w r. 1880 złożył egzamin dojrzałości. W l. 1880–3 studiował prawo i ekonomię na uniwersytecie wrocławskim. Równocześnie brał udział w ruchu narodowym młodzieży polskiej oraz w organizacjach polskich we Wrocławiu i na Śląsku. Następnie w l. 1883–9 odbywał jako referendariusz służbę przygotowawczą przy sądach poznańskich. W r. 1889 został mianowany asesorem sądowym i rozpoczął praktykę jako adwokat przy Sądzie Okręgowym w Krotoszynie. W r. 1891 przeniósł się do Poznania, gdzie był adwokatem przy Sądzie Ziemskim, a od r. 1903 przy Wyższym Sądzie Krajowym aż do r. 1919. Stał się znanym obrońcą w sprawach prasowych i politycznych. W wielkim procesie poznańskim w r. 1901 bronił (wraz z dwoma innymi adwokatami) ośmiu polskich studentów oskarżonych m. in. o organizowanie tajnego Związku Towarzystw Młodzieży w Niemczech i o przynależność do Ligi Narodowej (LN). W l. 1894–6 współpracował z „Przeglądem Poznańskim”. W r. 1905 należał do współzałożycieli utworzonego w celu obrony spraw ekonomicznych, społecznych i obywatelskich Polaków stow. «Straż». Wchodził w skład zarządu tow. antyhazardowego. W r. 1906 przystąpił w charakterze udziałowca do spółki «Nowa Drukarnia Polska», która m. in. wznowiła wydawanie „Kuriera Poznańskiego”.

W styczniu 1907 S. został wybrany na posła do parlamentu niemieckiego z okręgu wyborczego nr 8 obejmującego powiaty: jarociński, pleszewski i wrzesiński. Wchodził w skład parlamentarnego Koła Polskiego (KP). W dn. 19 III 1907 złożył wraz z innymi posłami polskimi w parlamencie interpelację w sprawie wydalania ze szkół średnich polskich uczniów, których rodzeństwo brało udział w strajku szkolnym. W styczniu 1908 krytykował projekt antypolskiej ustawy wywłaszczeniowej wniesiony do pruskiej Izby Poselskiej, a w lutym 1909 uchwaloną już ustawę. W maju 1909 wybrano go do Rady Głównej utworzonego w Poznaniu endeckiego stronnictwa pn. Polskie Tow. Demokratyczne (od czerwca 1910: Tow. Demokratyczno-Narodowe). Ponownie wybrany w styczniu 1912 z tego samego okręgu wyborczego do parlamentu, posłował do czasu wybuchu rewolucji niemieckiej w r. 1918. W r. 1912 został wybrany także na wiceprezesa KP. We wrześniu 1912, w Pieniawach u posła na sejm galicyjski Tadeusza Cieńskiego, wziął udział w trójzaborowym i międzypartyjnym zjeździe działaczy polskich, którego uchwały uznały Niemcy za głównego wroga Polski. Po utworzeniu w kwietniu 1913 w Poznaniu Rady Narodowej, sprawującej opiekę nad polską działalnością publiczną w Rzeszy Niemieckiej, wszedł w jej skład jako delegat KP i został członkiem wydz. społeczno-gospodarczego. Od r. 1911 był udziałowcem spółki wydawniczej «Gazeta Ludowa» na Górnym Śląsku.

Od wybuchu wojny w r. 1914 do końca 1916 r. S. przewodniczył KP podczas nieobecności jej prezesa Ferdynanda Radziwiłła, którego wojna zatrzymała na Podolu. Wkrótce potem w r. 1914 wszedł w skład tajnego Koła Międzypartyjnego, skupiającego polskich polityków i działaczy społecznych w zaborze pruskim; zadaniem Koła było nawiązanie kontaktów z podobnymi organizacjami w innych zaborach i z działaczami polskimi na zachodzie Europy. W r. 1916 Koło przekształciło się w tajny Komitet Międzypartyjny (od lipca 1918 zmieniło nazwę na Centralny Komitet Obywatelski). S. wziął udział w zjeździe przedstawicieli polityki endecko-realistycznej wszystkich trzech zaborów w Krakowie w lecie 1915, jak również w zjazdach późniejszych. Nawiązał też kontakt z działającą w Lozannie Centralną Agencją Polską, której sekretarzem był jego bratanek Marian (zob.). W sierpniu 1915 uczestniczył w zjazdach polityków polskich w Szwajcarii: w Interlaken i w Gunten, w grudniu t. r. w Solurze i w Cáux, a w lutym 1916 w Lozannie. Współdziałał z Komitetem Narodowym Polskim (KNP) w Paryżu, informując go o aktualnej sytuacji w Niemczech. S. przekazał do KNP przez Szwajcarię ważną wiadomość o tajnym posiedzeniu przywódców partyjnych w parlamencie Rzeszy (2 X 1918), na którym przedstawiciel kwatermistrza generalnego, gen. E. Ludendorffa, poinformował zebranych, że wobec przegranej wojny konieczne jest szybkie zawarcie pokoju.

Ok. r. 1916 S. wstąpił do Ligi Narodowej. W czerwcu 1918 wybrano go na prezesa KP po złożeniu rezygnacji przez F. Radziwiłła; kierował pracami KP do końca wojny. Z trybuny parlamentu głosił w tym czasie zasadę jedności narodu polskiego, domagał się dla niego prawa do decydowania o własnym losie oraz włączenia ziem zaboru pruskiego do tworzącego się państwa polskiego.

Po przemianowaniu w dn. 11 XI 1918 Centralnego Komitetu Obywatelskiego w Radę Ludową m. Poznania, S. wchodził w skład Wydz. Wykonawczego. Był jednym z delegatów wyznaczonych przez koła poselskie w parlamencie Rzeszy i w sejmie pruskim do współdziałania przy formowaniu rządu narodowego w Warszawie. Delegaci nie zgodzili się jednak na utworzenie rządu przez Ignacego Daszyńskiego, a odmówili też wzięcia udziału w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego, z tego powodu, iż kwestionowali jego prawowitość; uważali bowiem, że źródłem władzy Rady Regencyjnej, którą ta z kolei przekazała Józefowi Piłsudskiemu – nie była wola narodu, lecz wola mocarstw centralnych oraz dlatego, że odrzucono ich propozycje powołania S-y na ministra spraw zagranicznych, Józefa Englischa na ministra skarbu, a Wojciecha Korfantego na ministra bez teki (sprzeciwił się temu Józef Piłsudski); tym samym nie mieli gwarancji, że polityka rządu pójdzie we właściwym wg nich kierunku. Jako prezes KP S. otworzył 3 XII 1918 obrady Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu. Na trzecim posiedzeniu plenarnym 5 XII t. r. został powołany do Naczelnej Rady Ludowej (NRL), która wybrała go na członka sześcioosobowego Komisariatu; stał w nim na czele Wydz. Administracji i Sądownictwa aż do likwidacji Komisariatu w sierpniu 1919. Pracował nad organizacją sądownictwa w byłym zaborze pruskim. Poza tym wraz z W. Korfantym zajmował się głównie reprezentowaniem Komisariatu na zewnątrz.

Był S. współtwórcą organizacji «Straż Ludowa» i «Straż Obywatelska», które wzięły udział w powstaniu wielkopolskim. W czasie trwania powstania uczestniczył w konferencjach z Niemcami i z Komisją Międzysojuszniczą w celu doprowadzenia do zawarcia pokoju. W dn. 3 II 1919 w Warszawie zgłosił w imieniu Komisariatu NRL wniosek na posiedzeniu Rady Ministrów o przyznanie mandatów poselskich nie tylko byłym posłom do Reichstagu i sejmu pruskiego, ale również wszystkim komisarzom, członkom NRL i 35 przedstawicielom organizacji społecznych, co nie zostało jednak uwzględnione. W lutym t. r. wszedł do Sejmu Ustawodawczego, jako dawny poseł do parlamentu Rzeszy. W czerwcu t. r. w wyborach w Poznańskiem S. został posłem z ramienia Narodowej Demokracji w poznańskim okręgu wyborczym II. W Sejmie wchodził w skład Związku Sejmowego Ludowo-Narodowego i był przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej od 14 II do sierpnia 1919. Od 16 VIII t. r. był ministrem byłej Dzielnicy Pruskiej w rządzie Ignacego Paderewskiego, a następnie w rządzie Leopolda Skulskiego aż do 9 VI 1920 (przy czym ministerstwem kierował do 3 VII t. r.). W tym charakterze przyjmował J. Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa na uroczystościach w Poznaniu w październiku i grudniu 1919. W czasie manifestacji kolejarzy poznańskich w sprawie dodatków w kwietniu 1920 jako minister odmówił wyjścia do manifestantów i długo kazał czekać ich delegacji na przyjęcie. Wzburzenie tłumu doprowadziło do starć z policją, w wyniku których 7 osób zostało zabitych a 11 rannych. W r. 1920 S. wykupił z rąk niemieckich majątek ziemski Tarnowo nad Gopłem koło Kruszwicy.

Dn. 19 X 1920 S. został mianowany przez Naczelnika Państwa J. Piłsudskiego, na wniosek ministra sprawiedliwości Stanisława Nowodworskiego, prezesem Sądu Najwyższego (SN) w Warszawie i pełnił funkcję przewodniczącego Izby V dla spraw byłej Dzielnicy Pruskiej. W październiku 1924 został mianowany pierwszym prezesem SN i tym samym prezesem Trybunału Stanu. Na tym stanowisku przyczynił się do racjonalizacji i ulepszenia struktury wewnętrznej SN. Wraz ze swym stronnictwem zajmował stanowisko opozycyjne wobec rządów pomajowych; dał temu m.in. wyraz na procesie brzeskim, mówiąc, że cechą ich jest «zachowywanie form konstytucji przy lekceważeniu jej ducha». Posługiwał się nawet określeniem cezaryzmu. Wkrótce między władzami a S-ą jako pierwszym prezesem SN wyłoniły się poważne konflikty. W r. 1928 gremium prezesów SN pod przewodnictwem S-y, mimo zabiegów rządu, nie wybrało ówczesnego wiceministra sprawiedliwości Stanisława Cara na jednego z trzech kandydatów, spośród których prezydent miał wyznaczyć Generalnego Komisarza Wyborczego. Mimo to rząd z pogwałceniem ordynacji wyborczej mianował S. Cara komisarzem. W czasie przygotowywania projektu nowego dekretu o ustroju sądów powszechnych, ograniczającego niezawisłość sędziowską, S. zwrócił się do ministra sprawiedliwości Aleksandra Meysztowicza z postulatami wielu zmian, które zostały jednak odrzucone. Rząd nalegał, by S. podał się do dymisji, a gdy to nie nastąpiło, w styczniu 1929 został on, na wniosek ministra sprawiedliwości S. Cara, przeniesiony w stan spoczynku wraz z sześcioma innymi sędziami SN i sądów apelacyjnych. Do Poznania powrócił kilka lat później i prowadził tam kancelarię adwokacką. Na procesie przeciwko więźniom brzeskim składał zeznania w dn. 23 XI 1931 jako świadek obrony. Ogłosił drukiem artykuł pt. Na posterunku parlamentarnym w Berlinie („Kur. Pozn.” 1934 nr 585). Zmarł 25 II 1939 w Poznaniu. Został pochowany na cmentarzu Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta III kl.

S. był żonaty z Marią z Leitgeberów. z którą miał córkę Janinę, zamężną Kuczyńską.

Karykatura S-y przez Zygmunta Skwirczyńskiego, w: tenże. Karykatury sejmowe. Autolitografie… Z. 3, [b. m. i r. w.]; Fot. w: „Młody Narodowiec” R. 1: 1929 nr 4 s. 8, „Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” 1939 z. 1 s. 129, „Świat” 1924 nr 41 s. 2; – Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1994; Rzepecki, Sejm 1919, s. 237 (fot.), 239, 274; Wpol. Słown. Biogr.; – Borkowski J., Ludowcy w II Rzeczypospolitej, W. 1987 I; Cmentarz zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu, Pod red. A. Smoczkiewiczowej, W.–P. 1982 s. 81; Czubiński A., Najnowsze dzieje Polski 1914–1983, W. 1987; Czubiński A., Grot Z., Miśkiewicz B., Powstanie wielkopolskie 1918–1919, W.–P. 1988 (fot.); Dembski K., Wielkopolska w początkach II Rzeczypospolitej, P. 1972 s. 63, 93, 96 (ryc. 2), 107, 110, 119, 148; Długajczyk E., Oblicze polityczne i własnościowe prasy polskiej w województwie śląskim 1922–1939, Kat. 1990; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Feldman W., Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym, W. 1920 II, III; Gulczyński A., Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej (1919–1922), „Czas. Prawno–Hist.” 1991 z. 1–2 s. 37–9, 45; Hemmerling Z., Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie pruskim 1907–1914, W. 1968; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, W. 1973; Jakóbczyk W., Pruska komisja osadnicza 1886–1919, P. 1976 s. 160; tenże, Studia na dziejami Wielkopolski, P. 1967 III; tenże, W poznańskim Bazarze 1838–1939, P. 1986 s. 122, 126, 129, 139 (fot.), 140–1; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1981 I; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., III; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; Kozłowski C., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Kubiak S., Niemcy a Wielkopolska 1918–1919, P. 1969; Marczewski J., Narodowa Demokracja w Poznańskiem 1900–1914. W. 1967; Micewski A., Roman Dmowski, W. 1971; Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego, W. 1980; tenże, Wokół sprawy polskiej Paryż–Lozanna–Londyn 1914–1918, P. 1970; Pirko M., Niemiecka polityka wywłaszczeniowa na ziemiach polskich w latach 1907–1908, W. 1963; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1963–7 I–II; Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, Red. Z. Grot, P. 1968; Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, Red. K. Piwarski, P. 1958 s. 58, 60, 81–2; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1957; Rzepecki K., Naprzód czy wstecz?, P. 1912 s. 68, 69 (fot.), 92 (fot.), 108; tenże, Oswobodzenie Poznania 27.12.1918–5.1.1919. P. 1923 s. 19–21 (fot.); tenże, Pobudka wyborcza, P. 1907 s. 31 (fot.), 62, 80 (fot.), 96; tenże, Powstanie grudniowe w Wielkopolsce 27.12.1918, P, 1919 s. 17, 22 (fot), 29, 38; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P. 1931 I–II; Skrzypiński W., Pierwsi prezesi Sądu Najwyższego, W. 1988 s. 12 (fot.), 13–14; Terej J. J., Idee, mity, realia. Szkice do dziejów Narodowej Demokracji, W. 1971 s. 86, 97; Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893–1939, Wr. 1980; Wieliczka Z., Wielkopolska a Prusy w dobie powstania 1918/19, P. 1932; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924–5 I–II; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; [Diamand H.], Pamiętniki Hermana Diamanda, Kr 1932; Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918, P. 1918 s. 16 (fot.), 27, 29, 35, 56–60, 91, 96; Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939 s. 357, 380; Grabski S., Pamiętniki, W. 1989 II; Jackowski T. G., W walce o polskość, Kr. 1972; Jarosz M., Wędrówki po ścieżkach wspomnień, W. 1963; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937–8 V, VIII–X; Proces brzeski: sprawozdanie z rozprawy sądowej w dniach od 26 października 1931 do 13 stycznia 1932 roku, Toledo, Ohio [1932] s. 371–4, 478; Rataj M., Pamiętniki, W. 1965; Sprawa brzeska. Dokumenty i materiały, Oprac. M. Leczyk , W. 1987; Sprawa brzeska 1930–32 [Kat.] 1932 s. 218–19, 256, 259; Winiewicz J., Co pamiętam z długiej drogi życia, P. 1985; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964–5 II–III; Zakrzewski Z., Ulicami mojego miasta, P. 1985; – „Gaz. Sąd. Warsz.” 1939 nr 10 s. 136–7; „Gaz. Warsz.” 1929 nr 19B s. 1; „Kur. Warsz.” 1939 nr 57; „Myśl Narod.” 1939 nr 11 s. 158; „Palestra” 1939 nr 4 s. 537–8; „Praca” (P.) 1907 nr 7 s. 210 (fot.); „Ruch Prawn. Ekon. i Socjol.” 1939 z. 2 s. 521–3; – AAN: Skorowidz Uchwał Rady Ministrów 1924, 1929, PRM t. 26 s. 1016, t. 46 s. 6, Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa sygn. 88 k. 99–101, sygn. 132 k. 82–83, 88–91 (w tym życiorys z ok. kwietnia 1922); – Informacje Sławomira Leitgebera z Puszczykowa.

Henryk Korczyk